Hoe lezen Vlaamse studenten een ‘onleesbare’ dagvaarding?

Hoe lezen Vlaamse studenten een ‘onleesbare’ dagvaarding …? Juridische documenten in Vlaanderen zijn soms onbegrijpelijk voor rechtzoekenden. Niet alleen het ‘legalese’ jargon, maar ook de complexe constructies en ingewikkelde structuur zorgen ervoor dat lezers vaak niet begrijpen wat er juist in het document staat. Deze ongemakkelijke relatie beïnvloedt de efficiëntie van communicatie binnen een maatschappij en kan ervoor zorgen dat men justitie wantrouwt. In dit artikel beschrijven we hoe we met een tekstuele analyse en een leesexperiment met eyetracking achterhalen hoe Vlaamse studenten een dagvaarding lezen en hoe de leesbaarheid van dit type document verhoogd kan worden.

We analyseerden eerst juridisch Belgisch-Nederlands ten opzichte van ‘alledaags’ Belgisch-Nederlands, aan de hand van een eigen juridisch corpus enerzijds en de kranten- en internetcorpora NLCOW en LeNC. Aan de hand van de bevindingen in die tekstanalyses hertaalden we een authentieke dagvaarding naar twee eenvoudigere versies. De drie versies van de dagvaarding hebben we ingezet bij een leesexperiment waarbij we 50 hogeschoolstudenten via eyetracking observeerden. We keken hoe ze lazen, hoe ze de tekst doorzochten, en wat ze van de leesbaarheid van het document vonden. Ten slotte evalueerden we of ze de dagvaarding begrepen.

Leesbaarder en even correct

We besluiten dat een juridisch document beter leesbaar gemaakt kan worden, zonder aan de juridische correctheid te raken, hoewel dit niet vanzelfsprekend is. Het proces van vereenvoudiging weerspiegelt een realistische situatie. Je kan in eerste instantie complexe woordenschat vervangen door een eenvoudigere. De grammatica vereenvoudigen is dan weer omslachtiger, maar de structurele aanpassing vereist de grootste inspanning. Uit het leesexperiment blijkt echter dat die structurele aanpassing net de meeste impact heeft. Een structurele vereenvoudiging plaatst de belangrijkste informatie vooraan en stelt het document zo logisch mogelijk op. Naar analogie met onze resultaten zal een lezer een document zo beter leesbaar vinden aangezien hij/zij een aangenamere leeservaring zal hebben.

De juridische praktijk

Deze onderzoeksresultaten zijn ook voorgesteld aan hogeschoolstudenten Rechtspraktijk in een vak Juridische Communicatie. In dit vak benadrukken we het nut van heldere taal en krijgen studenten schrijftips. Na afloop was wel duidelijk dat het niet eenvoudig is om de vereenvoudigingen ingang te laten vinden bij juridische beroepen. Bestaande sjablonen van dagvaardingen beperken de verbetering van leesbaarheid door hun vaste structuur, die leesbaarheid belemmert. Die sjablonen herzien kan dus een belangrijke en impactrijke verbetering zijn.

Juridisch Belgisch-Nederlands is anders dan alledaags Belgisch-Nederlands maar er zijn wel degelijk manieren om het te vereenvoudigen zonder in te gaan tegen de juridische legitimiteit. Op basis van de tekstanalyse kunnen we niet-alledaagse, juridische zinnen en documenten identificeren en door het leesexperiment weten we welk type aanpassingen effect heeft. Het blijft echter voor juristen die leesbaar willen schrijven, een oefening in de balans vinden tussen wat men gewend is en wat goed is voor de lezer. Het volledig begrijpen van dagvaardingen zal moeilijk blijven door de inhoud, maar wanneer men de leesbaarheid verhoogt, wordt alvast de leeservaring aangenamer voor de ontvanger van de brief.

Klik hier om het volledige artikel te lezen (2634 woorden, pdf).

Michael Bauwens, José Tummers en Saar Bossuyt zijn allen verbonden aan het expertisecentrum Smart Organisations aan UC Leuven-Limburg. Zowel José Tummers als Michael Bauwens zijn als geaffilieerd onderzoeker ook verbonden aan de onderzoekseenheid Quantitative Lexicology and Variational Linguistics (KU Leuven).

Michael Bauwens onderzoekt taal(technologie) & communicatie en doceert communicatievakken. Naast een Master Taalkunde heeft hij Artificial Intelligence (spraak- & taaltechnologie) gestudeerd aan KU Leuven. michael.bauwens@ucll.be

José Tummers is hoofdverantwoordelijke van het expertisecentrum. Zijn onderzoeksinteresse ligt in het domein van de corpuslinguïstiek en taalvariatie.
jose.tummers@ucll.be

Saar Bossuyt is senior onderzoeker eyetracking. Daarnaast heeft ze veel ervaring met (markt)onderzoeksprojecten (met en zonder eyetracking) door haar vorige job als Research Consultant bij Haystack, en door haar werk aan de UGent als doctoraatbursaal bij de vakgroep Marketing.
saar.bossuyt@ucll.be